Maart 2022. Ik hoor voor de zoveelste keer gesprekken over aannemers die ‘tot over hun oren in het werk zitten’. Het blijkt een duivelswerk te zijn om een aannemer te vinden om een opdracht uit te voeren. Vaak zou hun antwoord zijn: “Het zal niet meer voor dit jaar zijn” of “Ik zoek nog een metser, maar ik kan niemand vinden“.
“De bouwsector is een van de weinige sectoren die geen grote negatieve gevolgen heeft ondervonden van corona. Meer dan de helft van de Belgen heeft zijn huis tijdens de coronacrisis gerenoveerd, terwijl dat oorspronkelijk niet gepland was“, dat weet Kamal Kharmach te vertellen in Andermans zaken, seizoen 2, Afl. 8. van 14 maart 2022.
De hoge energieprijzen hebben beslist menig particulier aangezet om hun woning beter te isoleren. Er waren misschien ook renovatiewerken om hoge leegstandsheffingen te vermijden. Combineer dit met de lage rente voor het lenen bij een bank, dan is het begrijpelijk dat velen grote werken aan hun woning hebben gestart.
Niet te verwonderen dat het geen evidente zaak is om een aannemer vinden.
We kunnen cijfermatig niet achterhalen of aannemers moeilijk medewerkers kunnen vinden. Wel tonen de algemene cijfers over de werkloosheidsgraad in het Vlaamse Gewest al lang een stevige dalende trend. Statistiek Vlaanderen spreekt over een werkloosheidsgraad die tussen 1999 en 2017 schommelde rond 4,5%, met een piek van 5,7% in 2003. Vanaf 2018 daalde de werkloosheidsgraad, in 2019 tot 3,3% en in 2020 tot 3,5%.
De cijfers uit de coronaperiode zijn op datum van het verschijnen van dit artikel bij Statistiek Vlaanderen nog niet te lezen. (https://www.vlaanderen.be/statistiek-vlaanderen).
Andere informatie die deze verdere trend lijkt te bevestigen lezen we in het VRT-nieuwsbericht van 3 maart 2022 van Dennis van den Buijs. Het artikel titelde “Recordaantal van 32.000 openstaande vacatures in regio Antwerpen: Alle sectoren kreunen onder tekort aan personeel“. Het artikel informeert ons dat februari 2022 een recordmaand was in de regio Antwerpen voor het aantal nieuwe openstaande vacatures. Bedrijven zochten 23.844 nieuwe werknemers. Samen met de niet-ingevulde vacatures van januari kwam dit neer op 32.000 openstaande vacatures.
Een artikel van Lonne van Erp in het VRT Nieuws van 26 maart 2022 heeft het over de acute problemen op de arbeidsmarkt waarvoor de sociale partners een akkoord hebben bereikt. Volgens Hans Maertens, gedelegeerd bestuurder van Voka, brandt het op de Vlaamse arbeidsmarkt. Hij meent dat die problemen er al vóór de coronacrisis waren en die intussen alleen maar nijpender en structureler zijn geworden.
Het lijkt mij niet onmogelijk dat de pool van mensen die tijdens de coronacrisis wilden veranderen van werk op een laag niveau stond. In woelige tijden is het voor de hand liggend dat veel werknemers kiezen voor werkzekerheid en daarom opteren om bij hun huidige werkgever te blijven.
Mijn intuïtief aanvoelen werd op 30 maart 2022 door Randstad bevestigd. Uit hun enquête stellen ze vast dat ondanks een recordaantal vacatures, de Belgische werknemer honkvast is en de “grootste groep wil blijven waar ze is“. Nils Schillewaert schreef dan ook in VRT Nieuws: “Bijna 3 op de 4 bevraagden geven aan dat ze de intentie hebben om de rest van hun loopbaan bij de huidige werkgever te blijven“. Dit zou typisch zijn voor België, t.o.v. andere vergelijkbare landen aldus Jan Denys van Randstad en die tot dit besluit komt op basis van eenzelfde resultaat als bij de vorige bevraging in 2014.
Ook het HIVA-instituut van KU Leuven stelde vast dat het aantal nieuwe jobs naar een recordhoogte steeg in 2020. Ze informeren ons dat in één jaar tijd er 165.000 jobs verdwenen, maar er tegelijk 258.000 bijkwamen. Een stijging dus van 93.000 jobs, tegenover de periode 2019-2020. “Dat is het hoogste peil ooit sinds het begin van de metingen in 2006“, zegt professor Ludo Struyven van de KU Leuven. “Het is zelfs hoger dan tijdens de economische bloeiperiode vóór de financiële crisis van 2008-2009”. Hij besluit dat werknemers voorzichtig blijven om te veranderen van werk. (Jasper Verhulst, VRT Nieuws, 03 maart 2022).
Maar is het honkvast zijn en het voorzichtig zijn van de Belgische werknemers de oorzaak?
Door met een helicopterview naar het geheel te kijken, meen ik dat er nog factoren zijn die een rol spelen. Het zijn factoren die al sinds het begin van de besproken periode hun invloed hebben.
Opvallend veel ondernemingsnummers
Het viel mij al een ruime tijd op dat er in mijn dorp heel veel zelfstandigen bijgekomen waren. Toch mensen met een bijberoep. Is dit een algemene trend vroeg ik mij af?
Statistiek Vlaanderen geeft alvast te kennen dat het aantal opgerichte ondernemingen sinds 2009 nagenoeg elk jaar steeg. De grootste stijging deed zich voor in de jaren 2014 en 2016. Enkel in de jaren 2012-2013 en 2015 blijkt er sprake te zijn van een lichte daling, maar de globale trendlijn toont een algemene stijging. In 2020 werden er in het Vlaamse Gewest zo’n 67.026 nieuwe ondernemingen opgericht.
(https://www.vlaanderen.be/statistiek-vlaanderen/ondernemingen/oprichtingen-ondernemingen)
De oorzaak van de trend is volgens mij te zoeken in het feit dat de opeenvolgende regeringen sedert meer dan een decennium het ondernemen stimuleerden door het eenvoudiger te maken om een bedrijf(je) op te richten.
| Regering | Premier | Partijen | Begin | Einde | Dagen |
| Verhofstadt III | Guy Verhofstadt (VLD) | CD&V/cdH, Open Vld/MR, PS | 21/dec/07 | 20/mrt/08 | 90 |
| Leterme I | Yves Leterme (CD&V) | CD&V/cdH, Open Vld/MR, PS | 20/mrt/08 | 30/dec/08 | 285 |
| Van Rompuy | Herman Van Rompuy (CD&V) | CD&V/cdH, Open Vld/MR, PS | 30/dec/08 | 25/nov/09 | 330 |
| Leterme II | Yves Leterme (CD&V) | CD&V/cdH, Open Vld/MR, PS | 25/nov/09 | 6/dec/11 | 741 |
| Di Rupo | Elio Di Rupo (PS) | PS/sp.a, Open Vld/MR, CD&V/cdH | 6/dec/11 | 11/okt/14 | 1040 |
| Michel I | Charles Michel (MR) | MR/Open Vld, N-VA, CD&V | 11/okt/14 | 9/dec/18 | 1520 |
| Michel II | Charles Michel (MR) | MR/Open Vld, CD&V | 9/dec/18 | 27/okt/19 | 322 |
| Wilmès I | Sophie Wilmès (MR) | MR/Open Vld, CD&V | 27/okt/19 | 17/mrt/20 | 141 |
| Wilmès II | Sophie Wilmès (MR) | MR/Open Vld, CD&V | 17/mrt/20 | 1/okt/20 | 198 |
| De Croo | Alexander De Croo (Open Vld) | PS/Vooruit (sp.a), MR/Open Vld, Ecolo/Groen, CD&V | 1/okt/20 | heden | 539 |
Deze stimuli konden we achterhalen:
2009: een bedrijf starten met 1 euro
De regering Van Rompuy zag meer en meer zaken in de problemen komen ten gevolge van de laagconjunctuur. Ze stelden ook vast dat er in België relatief minder ondernemers actief waren. Slechts 2,8% runde een eigen zaak, dat was minder dan de helft van het Europese gemiddelde van 5,8%. Om het gemakkelijker te maken om een eigen zaak te starten werd op 24 april 2009 een BVBA Startersprogramma aangekondigd. Met een nieuwe vennootschapsvorm, een besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid voor starters, was het mogelijk om een zaak te starten met 1 euro kapitaal. De ondernemer kreeg tot 5 jaar na oprichting de tijd om het kapitaal te verhogen en een echte bvba te worden. Met een businessplan en door minstens 25% van de winst van het boekjaar te reserveren om het kapitaal op te bouwen, moest de ondernemer in zijn opzet slagen. Bij een faillissement binnen de drie jaar was een oprichtersaansprakelijkheid van toepassing.
Velen stelden zich de vraag of het wel verstandig was om een zaak te starten zonder kapitaal. Zou een klant vertrouwen kunnen hebben in dergelijke onderneming? Zonder kapitaal zou het risico op een faillissement alleen maar toenemen. Daarbij was het al mogelijk om een echte bvba op te richten met slechts één derde van het minimum kapitaal van € 18.550,- zijnde € 6.200,-. Dat bedrag zou een ondernemer toch minsterns ter beschikking moeten hebben om een eigen zaak te starten.
Unizo reageerde toch positief. Was dit o.r.v. de opportuniteit om meer nieuwe leden te kunnen werven? Misschien was het initiatief van de regering ook louter als alternatief voor Belgen die anders een Britse LTD zouden oprichten? Maar deze mensen hebben m.i. een andere reden hiervoor, laat ons zeggen dat deze een ander type ondernemer zijn.
2011: een bedrijf oprichten met een muisklik
Onder de vlag ‘administratieve vereenvoudiging’ werd het door Van Quickenborne mogelijk gemaakt om via een webapplicatie een bedrijf op te richten… In 7 stappen kan je vandaag op de website van Vlaams Agentschap Innoveren & Ondernemen een bedrijf starten.
Moet het oprichten zo eenvoudig kunnen? Lijkt het dan niet alsof het oprichten van een bedrijf een computerspelletje is? Het oprichten van een bedrijf gaat nog altijd gepaard met het nemen van een risico. In een computerspelletje heb je misschien meerdere levens, maar bij het falen van een onderneming is er een grotere impact.
De vlaio-website verwittigt u wel met twee zinnetjes “Heb je nagekeken waarmee je rekening moet houden vóór de start? Ben je op de hoogte van het sociaal-fiscale statuut van een zelfstandige en de bijhorende rechten en plichten?“. Het zijn twee brochures… en vervolgens lees je “Dan kan je nu aan de opstart van je onderneming beginnen“.
Gaat daar dan niet beter wat extra tijd over om na te denken, zodat het oprichten van een bedrijf in een vlaag op optimisme kan vermeden worden?
We verwijzen naar ons artikel ‘Administratieve vereenvoudiging versus Vereenvoudiging administratie‘.
2013: De ondernemer als melkkoe
Van de regering Di Rupo hebben we het vermoeden dat een beslissing in 2013 aan de basis lag voor een terugval van de constante stijgende trend van het aantal oprichtingen.
Er werd beslist om de roerende voorheffing op de liquidatiebonus op te trekken van 10% tot 25%. Om tegemoet te komen aan de verzuchtingen van zelfstandigen die hun pensioenspaarpotje 25% minder waard zagen worden, werd een overgangsmaatregel ingevoerd.
Misschien werd de stijging van het aantal oprichtingen ongedaan gemaakt door meer ondernemers die er sneller mee ophielden. Het was in elk geval geen stimulans voor de ondernemingswereld.
Steven Vandeput schreef over de liquidatiebonus “dit feitelijke pensioen van de zelfstandige ondernemer wordt nu uitgemolken” (www.stevenvandeput.be, 7 november 2013).
2018: een bedrijf oprichten zonder attest beroepsbekwaamheid
In de meeste Europese landen was het eenvoudiger om een bedrijf op te richten dan in België. Ondernemers uit de Europese Unie die zich hier willen vestigen werden geconfronteerd met een strenge vestigingswetgeving. Onze voorwaarden maakten het voor hen moeilijk om een bedrijf op te richten. De Europese regelgeving liet daarbij ook niet toe dat Vlaanderen voor burgers uit de andere lidstaten dezelfde strenge voorwaarden ging opleggen als voor de Belgische ondernemers.
Onze vestigingswetgeving diende dus afgezwakt te worden naar het niveau van de andere lidstaten. Wie in het zuiden van Europa al heeft rondgelopen, zal beslist opgemerkt hebben dat daar meer kan dan bij ons. Dit weerspiegelt zich beslist ook in de (ontbrekende) voorwaarden voor het oprichten van een bedrijf. Elke Europeaan moest op een gelijke basis een onderneming in elke lidstaat kunnen starten.
Unizo begreep dat het sleutelen aan de vestigingswetgeving nodig was, maar waarschuwde dat het niet om een afschaffing zonder meer mocht gaan. Het volledig vertrouwen op de marktwerking kon volgens hen nefaste gevolgen hebben. “Slecht opgeleide, onervaren zelfstandigen zomaar op de markt toelaten creëert frustratie bij consumenten en oneerlijke concurrentie bij andere ondernemers”, aldus Unizo-topman Karel Van Eetvelt (17 maart 2017).
Philippe Muyters Twitterde op 17 maart 2017: “We schaffen de vestigingswet af. Minder barrièrres, meer ondernemerschap. Én voor iedereen gelijk #ondernemen“. Hij stuurde aan om via andere wegen de kwaliteit van de dienstverlening te garanderen”. We citeren uit een artikel van het Departement Economie Wetenschap en Innovatie van de Vlaamse overheid: “Nu wordt de wetgeving al herzien voor een eerste reeks beroepen: slager-groothandelaar, droogkuiser-verver, restaurateur of traiteur-banketaannemer, brood- en banketbakker, kapper, schoonheidsspecialist, masseur, voetverzorger, opticien, dentaaltechnicus, begrafenisondernemer, beenhouwer-spekslager en garagisten, koetswerkers en fietsenmakers.
Het is de bedoeling om dat door te trekken naar alle ambachtelijke beroepen en zo de weg vrij te maken voor een bruisend ondernemersklimaat“.
Met ingang op 1 januari 2018 werd de vestigingswet voor de gereglementeerde beroepen afgeschaft. Aan het lijstje van beroepen waarvoor een vereiste beroepskennis niet meer nodig is, werd nog de bouwsector toegevoegd.
De afschaffing van de vestigingswetgeving, met een Europese insteek, gaf aanleiding dat iedereen zomaar elke activiteit kon opstarten. Zelfs een horecazaak die voordien geen frieten bij zijn gerechten mocht serveren, mocht dit vanaf nu wel.
Eerder in dit artikel haalden we aan dat sinds 2018 de werkloosheidsgraad daalde. Is het samenvallen met het afschaffen van de vestigingswet een louter toeval?
De indirecte gevolgen
We kunnen door alle bovenstaande vaststellen dat verschillende regeringen over een lange tijd mensen hebben aanzet tot het ondernemen. Het starten van een onderneming werd zowel administratief als financieel gemakkelijker gemaakt.
Het is zeer de vraag of men het gewenste effect heeft verkregen.
De zelfstandigenorganisatie NSZ kwam op 26 januari 2019 in het VRT Nieuws met het bericht dat de afgelopen 5 jaar het aantal zelfstandigen in bijberoep met 12% was toegenomen. We citeren de VRT-journalist Denny Baert: “België telde in 2017 670.091 zelfstandigen in hoofdberoep, dat is 7% meer dan in 2013. Dat is een stevige toename, maar als we naar het aantal zelfstandigen in bijberoep kijken, zien we een relatief sterkere stijging in dezelfde tijdspanne: van 222.678 naar 250.263, een stijging van 12%“.
NSZ stelde ook vast dat amper 5% van deze kleine zelfstandigen van hun bijberoep een hoofdberoep maakten. Een bevraging bij 600 kleine ondernemers leerde dat driekwart het niet waagt om van hun bijberoep een hoofdberoep te maken o.r.v. de onzekerheid van een vast inkomen. De kleine helft geeft te kennen dat ze te weinig verdienen in bijberoep. Ook wilt 60% de sociale voordelen als werknemer niet verliezen.
De ontnuchterende vaststelling is dat meer dan een kwart miljoen werknemers bijklust als zelfstandige. Verder weet NSZ dat van de mannen die bijklussen deze vooral te vinden zijn in de bouw.
Mag ik me twee vragen stellen?
- Zou een werknemer die een bijberoep heeft en waarvan we moeten aannemen dat zijn werkgever het tolereert, het vlot wagen om te veranderen van werk?
Hij kan het risico lopen dat zijn nieuwe werkgever het bijberoep niet leuk zou vinden en er spanningen ontstaan.
- Is het bijberoep niet een prachtige vorm om wat zwart werk te verdoezelen?
De vraag stellen is hem beantwoorden: Indien nodig zal men wel een factuurtje maken, maar misschien niet altijd.
Is dit het gewenste effect dat de overheid wilde bereiken?
2022: De arbeidsdeal, een vierdaagse werkweek mogelijk gemaakt
De recente maatregel van 15 februari 2022 van de regering De Croo voorziet de mogelijkheid voor een werknemer om een werkweek van 4 dagen aan te vragen. De werknemer kan dan meer vrije tijd invullen.
Als werknemer met een druk bijberoep klinkt deze maatregel mogelijk als muziek in de oren. De werknemer klopt dan wel bij zijn werkgever vier dagen van 9,5 uur, maar dan heeft hij een extra dag om bij te klussen.
Een vierdaagse werkweek kan een oplossing zijn voor meer vrije tijd, maar even goed een voorwendsel zijn om nog meer te kunnen bijklussen.
Loopt het foutief… en volgt er een burn-out… dan vrees ik dat de werkgever er zal voor opdraaien.
2022: Een bedrijf goedkoper oprichten
De Vivaldi-regering nam ook een initiatief in de lijn van de vele voorgaande om het starten van een onderneming gemakkelijker te maken. Bij het hervormen van het notariaat heeft de minister van justitie Van Quickenborne voor het opmaken van de basisstatuten voor een onderneming een prijsverlaging van zo’n 30% voorzien. Het notariskantoor moet van 1 januari 2023 met een all-in prijs van € 1000 het nodige papierwerk doen. Volgens Van Quickenborne op 23 februari 2022 in De Ochtend van Radio 1 wordt het zo gemakkelijker gemaakt om als zelfstandige een zaak te kunnen starten.
Het lijkt erop dat de Vivaldi-regering het effect van een lange reeks maatregelen niet heeft geanalyseerd. De initiatieven tot het stimuleren voor het ondernemen blijken in het verleden vooral impact te hebben gehad op het starten van een bijberoep, waarbij we een kanttekening maken.
Daarom de vraag: zijn de maatregelen voor een vierdaagse werkweek los uit de pols genomen?
Ik had liever structurele initiatieven gezien voor een algemeen beter economisch klimaat.
——
Van een bevriende en ervaren accountant kreeg ik deze opmerking:
Beste Gerdi,
Een mooi en juist artikel !
Veel bijberoepen in de bouwsector zijn een kleine realisatie van zwart werk en het maken van een “klein factuurtje” schept de legaliteit.
Veel bijberoepers vestigen zich in tatoe, nagels zetten, coaching, “gezondheidstherapie “, ….. meestal tijdelijke bezigheden die niets blijken op te brengen en al vlug gestaakt worden.
Wij worden geconfronteerd met loon- en weddetrekkende die denken dat zij de verliezen uit een bijberoep zomaar kunnen gebruiken om in mindering te brengen van de inkomsten van een hoofdberoep, en de mogelijkheid leveren om bedrijfsvoorheffing m.b.t. het hoofdberoep terug te vorderen via de aangifte personenbelasting.
Het afschaffen van elke vraag tot theoretische vooropleiding is alleszins een gemis.
Beste groeten,
Luc.
Gerdi Staelens 